ARCHIWUM

MATERIAŁY WYCOFANE Z INNYCH ZAKŁADEK


XX KWESTA CMENTARNA –  2017

Rozpoczynamy przygotowania do przeprowadzenia 1 listopada kolejnej Kwesty Cmentarnej pod nazwą „Ratujmy zabytki tomaszowskich cmentarzy”.  Za nami zgłoszenie i rejestracja zbiórki w Departamencie Administracji MSWiA. Nasza zbiórka otrzymała numer  2017/4358/OR.  Na pierwszym spotkaniu organizacyjnym akces współdziałania z TPTM w prowadzeniu kwesty zadeklarował Tomaszowski Uniwersytet Trzeciego Wieku, Stowarzyszenie Amatorów Plastyków, tomaszowski hufiec ZHP, miejscowe koło Polskiego Towarzystwa Historycznego, BP „OMNITUR”,  Towarzystwo Przyjaciół Muzeum. Udział w kwestowaniu zadeklarowali przedstawiciele  ZSP nr 2. , ZSP nr 3, ZSP nr 6, LO Thomas, Marcin Rybak w imieniu Rady Miejskiej, Jan Pampuch w imieniu redakcji TiT, Andrzej Wójcik w imieniu Ruchu KUKIZ`15, Gabriela Ziółkowska w imieniu Muzeum im. Antoniego Ostrowskiego.

Ustalono, że celem tegorocznej, jubileuszowej kwesty będzie zebranie środków na renowację:

  •  nagrobka śp. ppor. Eugeniusza Berezowskiego, absolwenta tomaszowskiej szkoły handlowej, skauta, nauczyciela, żołnierza, oficera ochotnika 128. pułku Strzelców Kaniowskich, który poległ  6 sierpnia 1920 r. w walce z nawałą bolszewicką. Grób znajduje się na cmentarzu katolickim przy ul. Smutnej w drugim rzędzie kwatery 9. ( szerzej o E. Berezowskim w nr 41, s.41 TiT)
  • nagrobka śp. Marcina Willicha, tomaszowskiego kupca, właściciela składu win i winiarni przy ówczesnym Rynku św. Józefa ( obecnie Pl. Kościuszki 19). Nagrobek z lat 80. XIX wieku wykonany w całości z żelaza. Jest jedynym tego typu nagrobkiem zachowanym na tomaszowskim cmentarzu. ( 7. kwatera cmentarza katolickiego)
Nagrobek śp. ppor. Eugeniusza Berezowskiego
Zniszczony nagrobek śp. Marcina Willicha.

REGULAMIN XX KWESTY CMENTARNEJ

„RATUJMY ZABYTKI TOMASZOWSKICH CMENTARZY”

/ Rejestr Zbiórek MSWiA Nr 2017/4358 /OR /

Regulamin określa zasady przeprowadzenia zbiórki publicznej w dniu 1 listopada 2017 r pod nazwą XX Kwesta Cmentarna „Ratujmy Zabytki Tomaszowskich Cmentarzy”, zwanej dalej Kwesta.

  1. Głównym organizatorem Kwesty jest Towarzystwo Przyjaciół Tomaszowa Mazowieckiego z siedzibą przy ul. Rzeźniczej 4 w Tomaszowie Mazowieckim.
  2. Kwesta jest prowadzona przy bramach na terenie cmentarza katolickiego, ewangelickiego, wojennego przy ul. Smutnej oraz przy bramie głównej cmentarza komunalnego przy ul. Dąbrowskiej w Tomaszowie Mazowieckim. Miejsca kwestowania zostały wyznaczone a puszki kwestorskie zostały ponumerowane w następujący sposób:

I    – brama główna cmentarza katolickiego od ul. Smutnej

II  –  brama wejściowa na cmentarz ewangelicki od ul. Smutnej

III  –  brama na cmentarza wojennego przy ul. Smutnej

IV –  brama północna cmentarza katolickiego od ul. Smutnej ( ul. Cegielniana)

V    –   brama południowa starego cmentarza katolickiego od ul. Ugaj ( na wprost kaplicy cmentarnej, bliższa ul. Cekanowskiej )

VI –   brama północna starego cmentarza katolickiego od ul. Ugaj  ( na wprost wejścia a nową część cmentarza )

  1. Kwestujący zbierają datki pieniężne wyłącznie do opieczętowanych, ponumerowanych i opisanych puszek kwestorskich.
  1. Wszyscy biorący udział w Kweście zobowiązani są do posiadania identyfikatorów przypitych w widocznym miejscu.

                                                       CEL KWESTY

Dochód z Kwesty przeznaczony jest wyłącznie na renowację nagrobków określonych w zgłoszeniu Kwesty do MSWiA.

Dla przeprowadzenia Kwesty TPTM pozyskuje Partnerów i Wolontariuszy.

  1. Partnerami będą organizacje społeczne, instytucje samorządowe i podmioty gospodarcze, które zadeklarują wolę współdziałania przy prowadzeniu Kwesty.
  2. Wolontariuszami mogą być osoby pełnoletnie dające gwarancje należytego wywiązania się z obowiązków kwestorów.
  3. Wyjątkowo mogą kwestować osoby niepełnoletnie powyżej 16 roku życia, będący       członkami organizacji partnerskich, ale pod nadzorem osoby dorosłej.
  4. Wolontariusz otrzymuje identyfikator ważny tylko na czas prowadzenia zbiórki. Po zakończeniu Kwesty jest zobowiązany go zdać organizatorowi.
  5. Zespoły wolontariuszy zbierają datki jedynie w wyznaczonych im miejscach kwestowania.
  6. Wolontariusz zobowiązany jest zadbać aby puszka i jej opieczętowanie nie zostało uszkodzone.
  7. Po zakończeniu kwestowania puszkę z datkami należy zdać osobie wyznaczonej przez organizatora.
  8. Wolontariusz zachowuje się taktownie, kulturalnie i nie może dawać powodu do jakiejkolwiek negatywnej oceny swego postepowania podczas prowadzenia zbiórki.
  9. Wolontariusze działają na rzecz TPTM jako organizatora kwesty a nie w jego imieniu.

                                                  ZADANIA ORGANIZATORA 

  1. Organizator [ TPTM ] zobowiązany jest do :
    1. dokonania zgłoszenia zbiórki w wymaganym terminie i na zasadach określonych w ustawie o zasadach prowadzenia zbiórek,
    2. przygotowanie materiałów promocyjnych i puszek kwestorskich,
    3. przeprowadzenie akcji promocyjnej przed rozpoczęciem Kwesty,
    4. zebranie puszek po zakończeniu Kwesty,
    5. zorganizowanie komisyjnego przeliczenia zebranych datków,
    6. opracowanie sprawozdania z przeprowadzonej zbiórki i przesłanie go do
    7.      MSW i A.
    8. do końca mara 2018 r. opracowanie sprawozdania z rozdysponowania środków zebranych podczas Kwesty.
  1. Partnerzy, którzy zadeklarowali współdziałanie przy prowadzeniu kwesty zobowiązani są do :
    1. wyznaczenia pełnomocników, którzy w dniu Kwesty obejmą nadzorem działających w ich obwodzie kwestowania wolontariuszy,
    2. opracowania imiennych list wolontariuszy ze składu swych organizacji/instytucji i przekazanie ich TPTM najpóźniej na 7 dni przed rozpoczęciem Kwesty,
    3. zawarcie umowy z wolontariuszami jeżeli wystąpią z takim wnioskiem.                                                                                                                                                                        DOKUMENTACJA
  1. Dokumentowanie przygotowania i prowadzenia Kwesty należy do TPTM.
  2. Spisania protokołu wymaga;
    1. otwarcie puszek i przeliczenie zebranej gotówki,
    2. zniszczenie użytych identyfikatorów,
    3. przebieg posiedzeń i podjęte uchwały przez Komitet Organizacyjny Kwesty.
  1. Organizator przechowywać będzie dokumentację Kwesty przez 2 lata licząc od daty jej zakończenia.                                                                                                                                                     ZARZĄD  TPTM   

 


PIERWSZE  SPOTKANIE ORGANIZAYJNE

Podczas spotkania organizacyjnego XX Kwesty Cmentarnej (odbyło się w czwartek 12 października 2017 r.) rozpoczęto przyjmowanie zgłoszeń wolontariusz, którzy będą kwestować 1 listopada. Ustalono, że przy bramie głównej starego cmentarza katolickiego od ul. Smutnej kwestować będą radni i dziennikarze, przy bramie cmentarza ewangelickiego członkowie i sympatycy TPTM,   przed bramą cmentarza wojennego żołnierzy polskich kwestują harcerze miejscowego hufca ZHP i członkowie ZS „Strzelec”. Przy kolejnej, północnej  bramie od ul. Smutnej kwestują członkowie ZNP i uczniowie ZSP nr 3. Obok bram wejściowych na cmentarz katolicki od ul. Ugaj kwestują członkowie TUTW, SAP, PTH oraz uczniowie szkół średnich (ZSP nr 2 i 6). Powołano zespół, który opracuje materiały promujące kwestę ( plakat, znaczek z podziękowaniem i folder). Wyznaczono osoby odpowiedzialne za przygotowanie puszek kwestorskich i liczenie datków. Wyznaczono kolejne  spotkanie robocze na  24 października 2017 r. godz. 16.00 w „Arkadach”. W tym też terminie zostaną zamknięte listy wolontariuszy-kwestorów.

Powyżej wstępny projekt plakatu promującego XX Kwestę

Proponowany wzór znaczka- naklejki  z podziękowaniem dla darczyńców


 ROZPOCZĘCIE KWESTY GODZ. 9.00 1 LISTOPADA 2017 R.

W dniu 1 listopada 2017 r. o godz. 9.00 niezależnie od pogody rozpoczynamy kwestowanie przy sześciu bramach cmentarzy przy ul. Smutnej i Ugaj. Przy bramie głównej prowadzącej na starą część cmentarza katolickiego kwestują przedstawiciele Rady Miasta i dziennikarze TiT. Obok bramy cmentarza ewangelickiego kwestują członkowie i sympatycy Towarzystwa Przyjaciół Tomaszowa Mazowieckiego. Przed cmentarzem wojennym datki zbierać będą harcerze hufca ZHP i Związku Strzeleckiego „Strzelec”. Przy bramie północnej prowadzącej na cmentarz katolicki od ul. Smutnej kwestują nauczyciele i uczniowie ZSP nr 3, przedstawiciele BP OMNITUR i Związku Nauczycielstwa Polskiego. Przy bramach od strony ul. Ugaj kwestować będą słuchacze Tomaszowskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, członkowie miejscowego koła Polskiego Towarzystwa Historycznego, członkowie Stowarzyszenia Amatorów Plastyków.        Wśród kwestujących będą też nauczyciele i uczniowie szkół średnich: LO Thomas, ZSP nr 2, ZSP nr 6 i ZSP nr 8.

Zbieramy datki  do metalowych cylindrycznych puszek oznaczonych XX KWESTA ” RATUJMY ZABYTKI TOMASZOWSKICH MENTARZY”. Kwestujący posiadać będą identyfikatory przypięte na widocznym miejscu. Wygląd identyfikatorów poniżej.

 

Aby było łatwiej zauważyć zbierających datki w miejscach kwestowania na stolikach obok puszek kwestorskich wystawione będą plakaty informujące o celu zbiórki i organizatorach. W miejscach tych rozdawane będą foldery informujące o przeprowadzonych renowacjach i planach na rok następny. Poniżej fotografia folderu XX Kwesty.

 

1 LISTOPADA 2017 –   FOTORELACJA Z KWESTOWANIA

Kwestujący przy głównej bramie prowadzącej na starą część cmentarza katolickiego uzbierali ponad 1300 zł.

Najmłodszy darczyńca ?

Kwestują członkinie miejscowego ZNP.

Młodzież z ZSP nr 8 kwestowała na cmentarzu katolickim przy bramie od strony ul. Ugaj. W tym miejscu zebrano 1 283,26 zł.

Kwestujący członkowie i sympatycy TPTM.

Dla darczyńców przygotowano foldery informacyjne i znaczki dziękczynne.

Niezawodnie od 20 lat kwestuje młodzież ze Związku Strzeleckiego „Strzelec”  miejscowej Jednostki nr 1002.

Na starym cmentarzu ewangelickim kwestowali członkowie TPTM i przedstawiciele akademickiego LO Thomas. Do ich puszki zebrano ponad 1333 zł.

Kwestują przedstawiciele BP „OMNITUR”. To dzięki nim przygotowano folder informujący o celach tegorocznej kwesty.

Kwestujący przedstawiciele TUTW zebrali 1283 zł.

Ostatnie minuty kwestowania przy bramie cmentarza od strony ul. Smutnej. Kwestujący w tym miejscu uczniowie  ZSP nr 3, członkowie ZNP i przedstawiciele BP „OMNITUR” zebrali 910 zł.

Przy bramie od strony ul. Ugaj rozpoczynają kwestować uczniowie ZSP nr 2 i 6  z opiekunką Renatą Kasiewicz. Później w tym miejscu kwestowali członkowie SAP i koła PTH.  Ich wynik to  1019 zł.

PODLICZENIE KWESTOWANIA –  ZEBRALIŚMY  6 148,93 ZŁ

W dniu 2 listopada 2017 r. o godz. 10.10 w sali Miejskiego Centrum Kultury otwarte zostały puszki kwestorskie. Sześcioosobowa komisja rozpoczęła liczenie datków. Okazało się, że najwięcej uzbierali członkowie i sympatycy TPTM kwestujący przy wejściu na cmentarz ewangelicki. W puszce oznaczonej  numerem 2 znajdowało się 1333,23 zł. Przy sąsiedniej bramie starej części cmentarza katolickiego do puszki oznaczonej numerem 1  radni i dziennikarze zebrali nieomal tyle samo bo  1300 zł. Na trzecim miejscu uplasowali się kwestorzy z TUTW i uczniowie szkół średnich, którzy kwestowali przy bramie od strony ul. Ugaj. Do puszki numer 5 zebranych zostało 1283,26 zł. Przy drugiej bramie od strony ul. Ugaj, kwestorzy z SAP PTH i uczniowie ZSP nr 6 i 2 zebrali 1019,43 zł. Na kolejnym miejscu uplasowali się uczniowie ZSP nr 3 i członkowie ZNP, którzy do skarbony oznaczonej numerem 4 uzbierali 910 zł. Najmniej udało się zebrać harcerzom miejscowego Hufca ZHP  i Strzelcom z JS 1002. Ich puszka o numerze 3 zawierała niespełna 300 zł. W jednej z puszek znalazło się kilkadziesiąt eurocentów, które przed wpłaceniem na konto bankowe zostały wymienione na złotówki. Po ponownym dokładnym przeliczeniu zebranych datków  przez kasjera w banku ustalono ostatecznie, że podczas kwesty zebrano łącznie 6 148 zł 93 grosze.

Wszystkim darczyńcom serdecznie dziękujemy.

Zarząd TPTM


M. Fronczkowski, R. Jamka

WOJSKO POLSKIE W TOMASZOWIE MAZOWIECKIM

Na przestrzeni nieomal 200 lat istnienia Tomaszowa Mazowieckiego, najpierw jako osady a później miasta, był on miejscem stacjonowania licznych formacji i jednostek wojskowych. Od utworzenia osady do roku 1918 były to formacje wojsk państw zaborczych. Wyjątkiem jest okres Królestwa Kongresowego. Po roku 1931 w mieście pojawiły się wojska rosyjskie a od grudnia 1914 r. niemieckie. W czasach zrywu narodowego roku 1863, przechodziły przez Tomaszów pododdziały powstańczych wojsk polskich, ale żaden z nich nie był formowany i nie stacjonował w mieście na stałe.

Przed 1830 r. w obrębie zabudowań folwarcznych przy pałacu Antoniego Ostrowskiego, przebywała część dywizyjnej artylerii wchodzącej w skład Dywizji 1. Piechoty Liniowej Wojska Polskiego Królestwa Kongresowego dowodzonej przez gen Jana Krukowieckiego[1]. To właśnie armaty polowe tej formacji w sile półbaterii, 8 września 1830 r. zagrzmiały po odśpiewaniu „Te Deum” i ogłoszeniu przez komisarza obwodu Rawskiego Józefa Heymasa nadania Tomaszowowi praw miejskich[2].

Założyciel naszego miasta Antoni Jan hrabia Ostrowski przez pewien czas również był żołnierzem w służbie czynnej. Jako młody chłopiec kształcił się w korpusie artylerii a po wkroczeniu Napoleona do Warszawy wstąpił do gwardii narodowej przy cesarzu. Był uczestnikiem bitwy narodów pod Lipskiem. W czasach powstania listopadowego został dowódcą Gwardii Narodowej w Warszawie w randze generała brygady[3].

Od 1863 r. w Tomaszowie na stałe stacjonował garnizon wojsk rosyjskich. Początkowo był to 10. batalion strzelców celnych z Tuły. Koszarował w szopie-baraku na rynku Św. Józefa ( obecnie Pl. Kościuszki ). Przez kilka miesięcy w czasach powstania styczniowego roku 1863 przebywał w Tomaszowie szwadron grenadierów z Kijowa  i kozacka sotnia z 4. szkolnego pułku kozaków dońskich.  W 1864 r. zabudowania folwarczne przy pałacu Ostrowskich jak i pałac zamieniono w lazaret i koszary. W pałacowej wierzy urządzono więzienny lazaret dla rannych powstańców. Przez długi czas w mieście przebywał 6. batalion strzelecki 38. tobolskiego pułku piechoty, który około roku 1890 przeniesiono do Skierniewic. Przejściowo w Tomaszowie stacjonował jeden z batalionów strzelców z 27. witebskiego pułku piechoty, którego pozostałe dwa bataliony i dowództwo stacjonowało w Wolborzu. W kwietniu 1914 r. do Tomaszowa przybyła 3. sotnia 3. uralskiego pułku kozackiego. Władze miasta wyznaczyły dla kozaków kwatery w zamkniętej fabryce braci Karola i Oskara Fürstenwald i Oskara Simona przy ul. Jeziornej 20. ( obecnie ul. Farbiarska )

Po zajęciu Tomaszowa przez wojska pruskie, od grudnia do czerwca 1915 r. w budynkach przy ul. Jeziornej gdzie wcześniej kwaterowała kozacka sotnia, przejściowo kwaterowały różne jednostki wojsk cesarsko niemieckich. W budynku szkoły handlowej przy ul. Mościckiego 22/24 i w kilkudziesięciu barakowozach ustawionych za budynkiem tej szkoły, urządzono polowy lazaret. Najdłużej bo do listopada 1918 r. stacjonował w Tomaszowie niemiecki batalion Landszturmu Rybnickiego. Zajmował budynki przy ul. Pilicznej 12 i 14   ( obecnie Poczta Polska przy ul. Prezydenta I. Mościckiego).

W 1915 r. przez kilka miesięcy ( od lutego do maja ) w naszym mieście emisariusze Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego prowadzili werbunek do formowanej w Piotrkowie III Brygady Legionów Polskich. Jeszcze wcześniej bo pod koniec 1914 r. Jan Jagmin Sadowski prowadził konspiracyjny kurs przygotowujący kadry podoficerskie do służby w I Brygadzie Legionów Polskich[4].

Od jesieni 1915 w mieście działała Polska Organizacja Wojskowa opierająca się kadrowo na legionistach i skautach. To właśnie z POW wywodzili się żołnierze pierwszej w naszym mieście kompani ochotniczej, którzy 12 listopada 1918 r. rozbroili garnizon niemiecki. Na bazie pierwszych polskich żołnierzy ochotników, sformowano w Tomaszowie pododdział Wojska Polskiego. Po kilku dniach istnienia bez przyporządkowania do konkretnej jednostki, został wcielony do III batalionu 28. pułku Strzelców Kaniowskich. Do stycznia 1919 r. stacjonował on w Tomaszowie Mazowieckim. Później przeniesiony został do Łodzi i skierowany do walk o wschodnie granice Polski[5].  12 listopada roku 1918, po rozbrojeniu garnizonu niemieckiego przez wspomniany oddział ochotników z POW i Milicji Ludowej ( Milicji Robotniczej), rozpoczyna się w Tomaszowie okres niepodległości. Od tego czasu aż po dzień dzisiejszy Wojsko Polskie ma swoje bardzo ważne miejsce w życiu miasta. W Tomaszowie Mazowieckim przez następnych 90 lat stacjonowało kilkanaście oddziałów i jednostek Wojska Polskiego.

W początkach II Rzeczypospolitej w mieście utworzono Powiatową Komendę Uzupełnień 30. pułku Strzelców Kaniowskich. W roku 1919 utworzono Batalion Zapasowy do szkolenia rekrutów dla kompani marszowych wysyłanych na front wschodni. Na początku roku 1920 nowo utworzona Powiatowa Komenda 30. pułku Strzelców Kaniowskich została przeniesiona z Brzezin do Tomaszowa.  Po zakończeniu działań wojny 1919-1920 w koszarach przy ul. Jeziornej 20 rozlokowany został II batalion 30. pułku Strzelców Kaniowskich. Stacjonował tu do listopada 1924 r. kiedy to przebazowano go do Cytadeli Warszawskiej. Na krótko, bo niespełna na dwa lata do tomaszowskich koszar przy ul. Jeziornej przybył z Piotrkowa II batalion 25. pułku piechoty majora Tadeusza Podwysockiego. Od 1927 r. w Tomaszowie przy ul. Jeziornej miała swoją siedzibę Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 4[6]. Od roku 1935 w nowych koszarach na końcu ul. marszałka Józefa Piłsudskiego stacjonował II Dywizjon 4. Pułku Artylerii Ciężkiej[7].

W latach dwudziestych ubiegłego wieku w okolicy Spały ( m. Cygan) mieściła się Centralna Składnica Amunicji Nr 3, której żołnierze zakwaterowani byli w prywatnych domach przy ul. Kolejowej 30, Spalskiej 4, Gustownej 68. W tym samym czasie dowództwo tomaszowskiego garnizonu mieściło się przy ul. Św. Tekli 30 ( obecnie ul. N. Barlickiego) a przy ul. św. Antoniego 46 miała swą siedzibę placówka Żandarmerii[8].

Od 4 do 7 września 1939 r. w Tomaszowie i na jego przedpolu od strony Zawady  i Dąbrowy, ześrodkowane zostały dwa bataliony 45. pułku piechoty wchodzące w skład 13. Dywizji Strzelców Kresowych[9]. Dowództwo i tabory tego pułku kwaterowały w koszarach II dyonu 4 PAC. W tym samym czasie obronę przeciwlotniczą miasta zapewniała 13 i 29. bateria. W dniu 6 września dwa bataliony 45. pułku piechoty skutecznie odpierały ataki czołgów niemieckiej 1 Dywizji Pancernej. Nocą z 6 na 7 września na ul. Warszawskiej       ( wówczas ul. Prezydenta Wojciechowskiego) rozegrała się bitwa uliczna w której czołówka wspomnianej niemieckiej dywizji pancernej i niemieccy dywersanci zadali ciężkie straty 45. pp z 13 DP.

W latach okupacji hitlerowskiej od października 1939 do stycznia 1945 r. w Tomaszowie powstawały i działały konspiracyjne formacje Związku Walki Zbrojnej przekształcone w 1942 r. w Armię Krajową. Jej jednostką terytorialną był Obwód Armii Krajowej Tomaszów, noszący kolejno kryptonimy ”Józef”, ”Wrzeciono”, „Petunia’, „Szamot”, „Górka” i „Fabryka”[10].

Po zakończeniu okupacji niemieckiej w styczniu 1945 r. w mieście formowały się i przejściowo stacjonowały jednostki Wojska Polskiego. Jako pierwsza już 19 stycznia 1945 r. do miasta przybyła 60 osobowa grupa z 21. Zapasowego Pułku Artylerii Mieszanej. W starych koszarach i pofabrycznych budynkach przy ul. Farbiarskiej kończono proces formowania trzech pułków 14 Samodzielnej Brygady Artylerii Przeciwpancernej[11]. W 1945 r. w starych koszarach przy ul. Farbiarskiej miała swą siedzibę Oficerska Szkoła Piechoty Nr 3.   W maju 1945 r. do Tomaszowa Mazowieckiego    przybył 7. i 8. Pułk Lotnictwa Szturmowego oraz Dowództwo 2. Dywizji Szturmowców, 41. Samodzielny Batalion Łączności, 3. Batalion Obsługi Lotniskowej, 2. Ruchoma Lotnicza Baza Remontowa. W pobliskim Ujeździe stacjonował 4. Batalion Obsługi Lotniskowej[12]. W mieście powstał kościół garnizonowy, wojskowa służba zdrowia i oczywiście komenda garnizonu z nieetatowym dowódcą.

Po 1946 r. w związku z przejściem wojska na stopę pokojową, większość z wymienionych jednostek wojskowych została rozformowana lub przeniesiona do innych garnizonów. Opuszczone obiekty koszarowe zostały przekazane władzą cywilnym i zagospodarowane dla potrzeb miasta.

Od 1952 r. przez ponad 40 lat stacjonowała w Tomaszowie jednostka specjalistów samochodowych wojsk lotniczych, która początkowo nosiła nazwę 41. Batalionu Naprawy Samochodów Specjalistycznych, następnie przekształcona w 41. Szkolny Batalion Mechaników Samochodów Specjalnych. Ostatecznie przeformowana w 41. Ośrodek Szkolenia Specjalistów Samochodowych Wojsk Lotniczych[13].

W latach 60. wybudowano nowe koszary przy ul. Nadrzecznej dla tomaszowskiego batalionu Obrony Terytorialnej Kraju. Od roku 1967 do 1973 batalion OTK jako JW-2771 stacjonował w dzielnicy „Michałówek”[14].

Przez lato 1957 r. rzeka Pilica na odcinku od Brzustówki do ul. Mireckiego stała się poligonem dla batalionu mostowo drogowego 2 Ciężkiej Brygady Saperów[15] z Kazunia. Saperzy dowodzeni przez mjr Feliksa Górala i nadzorowani osobiście przez Szefa Zarządu Drogowego Sztabu Generalnego WP, płk inż. Jana Szymanowskiego ( późniejszego generała i szefa wojsk inżynieryjnych WP) zbudowali na Brzustówce most wojskowy typu Baileya, który służył miastu przez następne dwadzieścia kilka lat.

W pobliskim Glinniku w latach 60. ubiegłego wieku sformowano 66. Szkolny Pułk Lotniczy , który jako JW 1071 wchodził w struktury Oficerskiej Szkoły Lotniczej w Radomiu a następnie WSOWL w Dęblinie[16] i przetrwał do 1990 r.

Kontynuatorem wojskowych tradycji w naszym mieście jest 25. Brygada Kawalerii Powietrznej. Jej pododdziały stacjonują zarówno w historycznych koszarach u wylotu ul. marsz. Józefa Piłsudskiego jak i w koszarach na lotnisku Nowy Glinnik[17]. Nadal na terenie naszego miasta ma siedzibę Wojskowa Komenda Uzupełnień i placówka Żandarmerii Wojskowej.

Wojsko Polskie było i jest ważnym elementem życia naszego miasta. Można nawet powiedzieć, że za sprawą 25. Brygady Kawalerii Powietrznej, wojsko jest najlepszą              i najbardziej rozpoznawalną marką Tomaszowa Mazowieckiego.   Mimo tak bogatych tradycji wojskowych, dotychczas nie powstało opracowanie dotyczące tej tematyki. Szczątkowe wiadomości o wojsku w Tomaszowie spotkać można w niektórych wydawnictwach miejscowego koła Polskiego Towarzystwa Historycznego  i wydawnictwach Muzeum im. Antoniego hrabiego Ostrowskiego. Jedynie 66. Lotniczy Pułk Szkoleniowy w Gliniku doczekał się ciekawej i bogato ilustrowanej monografii autorstwa Mariana Mikołajczuka i Mieczysława Różańskiego. Istnieje również opracowanie historii wojennej 14. Samodzielnej Sudeckiej Brygady Artylerii Przeciwpancernej. Jest ona opisana przez Zdzisława Misztala. Niestety nie jest ona dostępna w tomaszowskich bibliotekach.       ( jedynie w bibliotece uczelnianej AMW).


Przypisy :

[1] Przyp. autora – sztab Dywizji 1. PL i Brygada 2. z pułkiem 6. Piechoty Linowej stacjonował w Rawie Mazowieckiej natomiast bataliony i kompanie kwaterowały w   Inowłodzu, Lubochni i Opocznie. Jedna z baterii kwaterowała w tomaszowskim folwarku Antoniego Ostrowskiego.

[2] Tomaszów Mazowiecki Dzieje Miasta pod redakcją Barbary Wachowskiej, Warszawa – Łódź 1980, s.148, sprawozdanie Szymona Olszewskiego z uroczystości nadania miastu praw miejskich, kierowane do właściciela miasta Antoniego Ostrowskiego.

[3] J. Góral, R. Kotewicz Dwa wieki Tomaszowa Mazowieckiego zarys dziejów miasta 1788-1990, s. 21, wyd.  Grafbis Leszek Klama, Tomaszów Mazowiecki 1992.

[4] A. Woskowski Harcerstwo w Tomaszowie Mazowieckim w latach 1911-1918, s.31, wyd. Towarzystwo przyjaciół Muzeum, Tomaszów Mazowiecki 1987.

[5] Tamże, s.101-102

[6] „Podchorążówka – Tomaszów Mazowiecki, rok 1928 – 1929”, broszura okolicznościowa, autor nieznany, Tomaszów Mazowiecki 1929 r.

7.  Głos Poranny z 24 grudnia 1935 r. s. 9 artykuł pt. Powitanie 4 PAC w Tomaszowie Mazowieckim.

[8]   APPToTM, Akta Miasta Tomaszowa gr. III, sygn. 472 – Budowa koszar wojskowych.

[9] Witold Jarno 13. Dywizja Piechoty w wojnie 1939, s.99, wyd. Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Warszawa 2012.

[10] Relacje członków ZBOWiD Tomaszów Mazowiecki, maszynopis w 4. tomach w zbiorach archiwum Koła Związku Kombatantów w Tomaszowie Mazowieckim.

[11] Tamże.

[12] Tamże.

[13] Wspomnienia Zdzisława Razuma, mjra w st. spoczynku, maszynopis w posiadaniu autora.

[14] Wspomnienia, relacje i zbiory dokumentów Józefa Suchodolskiego w archiwum Koła Związku Kombatantów w Tomaszowie Mazowieckim.

[15] Przyp. autora. Nie ma pewności czy był to 3. Warszawski Batalion Budowu Mostów czy też .1 Batalion Saperów z Kazunia.

[16] Marian Mikołajczuk, Mieczysław Różański „66 Lotniczy Pułk Szkolny” Wyd. ROSSAGRAPH, Warszawa – 2004

[17] Sławomir Miszczuk „Sen o szabli czyli jak Buk kawalerię tworzył”, AW PAJ-Press BIS, Tomaszów Mazowiecki 2013.


BIOGRAM   ALFREDA  AUGSPACHA

     ALFRED WILHELM EDWARD AUGSPACH ( 1879 – 1955), lekarz, , oficer WP, dyrektor szpitala miejskiego w Tomaszowie Mazowieckim. Ur. 7.07.1879 r. w Tomaszowie Mazowieckim jako syn Adolfa i Emmy z Beyerów (Bejerów)[1].  Był bratem Jerzego Maxa Augspacha ( 1882-1947), tomaszowskiego adwokata    i zmarłych we wczesnym  dzieciństwie Ericha (1881-1882), Wandy (1885-1897), Paula ( ur. i zm. 1886). Ojciec A. był miejscowym przemysłowcem i członkiem Podatkowego Kolegium Rawsko Brzezińskiego. Dziadek A. Edward Augspach          ( 1819-1898) ) do Tomaszowa przybył jako  dziecko z rodzicami (Karolem i Bertą) w roku 1827 z Zielonej Góry (Grinbergu). Prowadził w Tomaszowie zakład produkujący kadzie i beczki na potrzeby przemysłowych farbiarni  ( w 1859 r. na wystawie w Łowiczu uzyskał srebrny medal „za wzorowo wykonaną kufę zlewną”).

Alfred A. wykształcenie początkowe odebrał w domu rodzinnym. Następnie uczęszczał do gimnazjum w Kielcach. Studiował  na wydziale lekarskim Uniwersytetu Moskiewskiego. Studia medyczne ukończył w 1903 r. Był lekarzem szpitala św. Katarzyny w Moskwie. Po roku 1905 w celach naukowych przebywał w  Berlinie, Paryżu i Wiedniu  odbywając staż w tamtejszych klinikach. Po powrocie do Tomaszowa pracował jako specjalista chirurg  w Ubezpieczalni Społecznej

Mieszkał   w Tomaszowie przy Pl. Kościuszki 18 m.1 ( tam też miał gabinet lekarski do 1938 r.),  od 20 października 1940 r. do 7 lutego 1945 r. przy ul.  św. Antoniego 55 gdzie wybudował piętrowy dom mieszkalny i urządził prywatny gabinet lekarski ( obecnie nieruchomość we władaniu miasta). Posiadał dowód osobisty 937/469676 z 10 lipca 1935 r. Fotografia z wniosku o wydanie dowodu w 1935 r. i fotografia z roku 1929 w załączeniu ( pochodzi ze zbiorów APPToTM – zbiór ikonograficzny sygn. I/B/3).

Po wybuchu I wojny światowej został zmobilizowany do Armii Carskiej. Do 1918 oficer lekarz w wojsku rosyjskim. W 1919 r. powrócił do kraju i został powołany do służby w Wojsku Polskim. W roku 1920 jako kapitan lekarz  ordynator w  wojskowych szpitalach w Łowiczu, Włocławku i Skierniewicach.       W roku  1921 zwolniony do rezerwy[2].

Po powrocie do Tomaszowa Mazowieckiego objął stanowisko dyrektora szpitala miejskiego św. Stanisława przy ul. św. Antoniego 47. Na stanowisku tym pracował nieprzerwanie do września 1939 r. Członek Naczelnej Izby Lekarskiej RP. Autor szeregu publikacji z zakresu chirurgii grubych jelit w fachowej prasie polskiej, niemieckiej i rosyjskiej. Prezes tomaszowskiego oddziału Związku Lekarzy Polskich[3].

W latach 30. najuboższym udzielał bezpłatnie pomocy medycznej.    We wrześniu 1939 r. pozostał w mieście jako jedyny lekarz. W oparciu o szpital miejski, PCK i harcerzy zorganizował pomoc medyczną dla cywilnych ofiar bombardowań miasta. Ratował rannych żołnierzy WP. W okresie okupacji czynnie wspomagał zbrojne podziemie[4]. Po wojnie w 1952 r. odznaczony srebrnym Krzyżem Zasługi. Czynny zawodowo do śmierci. W testamencie zwłoki swe przekazał AM w celach naukowych.

Zmarł w 1955 r. prochy złożono w grobie położonym na północnym skraju kwatery VIII  cmentarza ewangelicko augsburskiego w Tomaszowie Mazowieckim.

Żonaty od 1920 r. z Martą Kramm ur. 21.021890 r. w Tomaszowie córka Fryderyka i Henrietty[5]. (fotografia z 1923 r. z akt paszportowych znajdujących się w zbiorach APPToTM – Ekspozytura Starostwa Brzezińskiego) Ślub w tomaszowskim ewangelickim kościele  Zbawiciela.

Małżonkowie Marta i Alfred A. posiadali dwoje dzieci. Syn Aleksander  ur. 21.03.1921 r. w Tomaszowie. W Łodzi studiował farmację, służył  jako farmaceuta w WP, pułkownik, komendant  Wojskowego Ośrodka Farmacji                 i Techniki Medycznej WP w Celestynowie. Zmarł 31.03.1989 r. Córka Felicja Marta ( prywatnie używała imienia Felicitas) ur. 9.06.1922 r. W 1945 r. wyjechała z Tomaszowa, wyszła za mąż za Oskara Langego. Wróciła do Tomaszowa w 1950 r. następnie wyprowadziła się do Warszawy [W-wa Śródmieście] zmarła bezpotomnie 11.04.2009 r.


Przypisy ;
[1] APPToTM, wniosek nr 937/469676 Alfreda Augspacha  z 10 lipca 1935 r. o wydanie dowodu osobistego, dane  potwierdzone przez Kierownika Wydziału Administracyjnego Magistratu w Tomaszowie Maz. Al. Krejckanta.
[2]  Stanisław  Łoza CZY WIESZ KTO TO JEST, str.14, wyd. Główna Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1938.
[3] tamże
[4] Relacje Członków ZBOWiD w Tomaszowie Mazowieckim t.2 s.170, relacja Stanisława Pasika.
[5] APPToTM,  Starostwo Powiatowe Brzezińskie Ekspozytura w Tomaszowie Mazowieckim,  sygn..85 paszporty T.I z 1931 r., paszport Marty Augspach  wydany 07.03.1931 r.